Blockchain ve Web3 Start-upları: Yatırım, Hibe ve Fon Rehberi 🎨
👉 Disclaimer: All opinions are the author’s own. Görüşlerim şahsıma aittir, çalıştığım hiçbir kurumu veya kuruluşu temsilen yazmıyorum.
Değerli arkadaşlarım merhaba, uzun zamandır sizlere içerik üretemedim. YouTube hesabı açtıktan sonra yazılarımın sayı ve kalitesini daha çok artıracağıma inanarak tekrar türkçe içerik yazmaya başladım. YouTube kanalımı da hemen ekleyim buraya👇🏻👀
Ufak bir açıklama yaparak yazıma başlayayım kendime dair. Ben yıllardır bu sektörde çalışan bir avukatım. Geçmişte Microsoft’ta stajyer olarak başladım kariyerime. Daha sonra onlarca Avrupa ve Amerika ülkesinde blockchaine dair teknik stajlar yapıp devam ettim. Ülkemizde Cumhurbaşkanlığında ve TOGG’da bir kariyer ile devam ettim bu süreçte ve bunlar oluyorken globale (ABD’ye) geçtim MIT ve Chainlink ile devam ediyorum kariyerime. Tabi bir yandan da Türkiye’de avukatlık ve danışmanlığa devam. Binlerce proje ile tanıştım bu süreçte web3'e dair, kimi çok başarılı oldu kimi ilk görünüşten itibaren başarısızdı. Tecrübelerimi bizzat benden dinleyin istiyorum. Belki bir girişimciye dokunur ve dikkatini çeker bu rehber. İstiyorum ki yazımı okuyan kişinin hayatında bir şeyler değişsin, bir ufuk açılsın, kendinden bir şeyler bulsun ve kendini geliştirmeye dair adımlar atsın. Bunu söylemek istedim. Şimdi devam ediyorum.
Şimdi bu yazımda benim çok önemsediğim ve yeni kurulan ya da kurulmak istenen start-uplara dair büyük ipuçları ve yatırım alma yöntemlerinden bahsedeceğim.
Sizin de tahmin edeceğiniz üzere fon/yatırım toplamak, yeni başlayan herhangi bir girişim için en zorlu ama en önemli aşamadır. Web2 ya da Web3 fark etmeksizin bu durum böyledir.
Fakat Web2'den farklı olarak Web3 ekosistemi, yeni yetişen kuruculara, geleneksel başlangıç ekipleri için bir seçenek olmayan merkeziyetsiz fon toplama tekniklerinden yararlanma yeteneği sağlıyor.
Bu nedenle web3 ve web2 ciddi bir ayrıma sahip diyebilirim. Bir Web3 girişimi başlatmak göz korkutucu bir görev gibi gelebilir.
✅ Web2 muadilleriyle karşılaştırıldığında, Web3 sektörünün kurucuları yerleşik bir sektörün getirdiği bilgi ve kaynak bolluğuna erişimden yoksundur. Çünkü burada sıfırdan beraber geliştirdiğimiz bir ekosistem söz konusu. Beraber geliştiriyoruz, beraber öğreniyoruz.
✅Fakat bir diğer yandan olumlu bakalım. Web3 endüstrisinin yeni ortaya çıkan doğası göz önüne alındığında, bu sektörün kurucularının başlattığı prpojelerin başarıya ulaşabilecekleri muazzam bir fırsat ve temiz/boş bir alan var. Keşfedilecek daha fazla fırsat ve yeni alan var yani, ancak sonuç olarak sunulan rehberlik daha az ve bunu kendi kendimize yapmamız gerekiyor.
Şimdi bu yazının asıl konusuna gelelim. Web3 sektöründe yeni bir girişim başlatmak isteyen kurucuların haberdar olmadığı onlarca fon var. 👀👀
Bu yazım, web3 sektöründe kuruculara ve kurucu olmak isteyenlere bir
konularında rehber olması adına yazıyorum.
Hazır mısınız? 🙂👀👇🏻
Bu yazıda aşağıdaki konuları, soruları ve bunların web3 girişimlerine nasıl uygulanacağını ele alacağız da diyebilirim, yani şu sorulara shipseniz doğru yerdesiniz:
Bir Startup’ın Yaşam Döngüsünün Erken Aşamaları Şöyle🌻
Geleneksel olarak tohum yani seed aşaması, bir startup’ın fon toplama yolculuğunun ilk aşaması olarak kabul edilir. Fakat bazı yatırımcı ve VC’ler bu konuda daha farklı düşünüyorlar. Bunu bir ilk aşama gibi değil de ilk aşamaya doğru bir eğim ya da “gradien” olarak ifade ediyorlar.
Erken aşama yatırımcılarından olan Parul Singh, bu süreci tam olarak aşağıdaki gibi özetliyor.
2021 yılında Forbes2ın yayınladığı makaleye göre ortalama tohum artışı 2020'de 1,5 milyon iken 2021'de 3,3 milyona kadar yükseldi.
Blockchaine ve web3'e olan bu yoğun ilgiye rağmen, web3 girişimleri için fon toplamak hala zorlu bir süreç ve daha geleneksel girişimlerle karşılaştırıldığında bu finansmanın nasıl elde edildiği konusunda farklılıklar var. Nasıl mı? Bu farklılıkları anlamak için fon toplamanın erken aşamalarına daha ayrıntılı olarak bakalım👇🏻
Web3 Startup’ları için Tohum Öncesi(Pre-Seed) Finansman Kaynakları🐛
Tohumlama öncesi aşamada çoğu girişimci/kurucu sadece fikirlerini detaylandırıyor ve bir prototip oluşturuyor diyebiliriz.
Birçoğu bu aşamayı fontoplamaktan ziyade “önyükleme-bootstrapping” olarak adlandırıyor.
Kurucular, girişimlerini başlatmak için hibe veya kredi gibi şirketteki özsermayeden vazgeçmeyi gerektirmeyen kaynakları kullanadabiliyorlar. Bazıları alternatif olarak, kendi paralarının bir kısmını yatırmayı seçiyor ya da eğer şanslılarsa, onlara erken sermaye sağlamaya istekli bir melek yatırımcıyla kişisel bir ilişki kuruyorlar.
Hangi seçeneği denerseniz deneyin, genel olarak kurucuların çoğunluğu başlamak için kişisel networklerinin dışındaki kaynaklara ve şirketlere başvurmak zorunda kalıyor diyebiliriz. Bu konuda en çok bilinen yollardan biri Grant/Hibeler’dir.Bu grantler geri ödenmeyen fonların önemli bir kaynağı doğrusu ve özellikle Web3 ekosisteminde çok popüler bir yeri var bunların 🙂
📌 Geleneksel Kuruluşlardan Hibeler Neler?
Hem kamu hem de özel sektörden birçok geleneksel kurum ya da kuruluş, web3 alanına girmeyi ve gelecek vaat eden girişimlere hibeler sunarak yeniliği teşvik etmeyi amaçlıyor. Bu hibeleri almanın şartları var elbette.
Bunlardan bazı örnekler şunlar:
Burada eklemek istediğim bir detay var. Bu tür hibeler genellikle bir startup’ın belirli bir bölge veya sektörde faaliyet göstermesi gerektiğini belirten çok kesin gereksinimlere sahiptir. Özellikle devletlerin ve ülkelerin üst düzey kuruluşlarının hibe programları, blockchain teknolojisinin sosyal fayda için kullanılmasına odaklanma eğilimindedir.
Ayrıca birçok geleneksel hibe programı veya sübvansiyon, kurucuların maliyetlerin bir kısmına katkıda bulunmalarını gerektiriyor. Örneğin, kurucunun veya ekibin kalan %30'u karşılaması beklenen bir prototip geliştirme maliyetinin %70'ini sübvanse etmeyi teklif edebilirler. Ya da bu %60-%30 da olabilir. Tamamen programın kendi kriterleridir ve değişkenlik gösterir.
📌 Web3 Sektöründe Hibeler — En önemli yer
Web3 endüstrisinin kendi içinde daha köklü girişim ve projeler var elbette. Bunlar kendi teknolojilerini kullanan startuplara hibeler sunarak kendi ekosistemlerini oluşturmanın yollarını arıyorlar. Bu özellikle Ethereum, Cardano veya Solana gibi ekosistemleri belirli bir blok zincirine dayalı olarak yöneten kuruluşlar için geçerlidir.
Daha büyük şirketlerden ya da projelerden hibe almak için rekabet şiddetli olabilir, bu nedenle başka bir seçenek de daha yeni, gelişmekte olan blockchain ağlarının hibe programlarına bakmaktır diye düşünüyorum. Konseptinizi bir blok zincirde kanıtladıktan sonra diğer zincirlere genişlemek için fon toplamak daha kolay olacaktır.
Blockchain’e özgü hibe programlarına örnekler vereyim:
Benzer hibe programlarının daha kapsamlı bir listesini arayan arkadaşlarım olacaktır tabi, hemen paylaşayım.
Bu arada belirtmekte fayda görüyorum, hiçbir blok zincire bağlı olmayan ama yine de çok büyün fonlar veren kurum ve kuruluşlar var bu sektörde, örneğin bazı web3 yazılım şirketleri, kripto para borsaları..
✅ Daha fazla blockchain-agnostik hibe programına örnekler ise şöyle:
ÖNEMLİ!
Bu hibe programları dünya çapında çok fazla bilinen ama Türkiye’de yeterince tanınmayan fon ve hibe programları. Globalde programlar açılır açılmaz başvuru akınına uğruyorlar. Fakat istiyorum ki ülkemizde de girişimci ve kurucu olmak isteyen arkadaşlarım varsa bunlardan haberdar olsunlar. Bu nedenle, herhangi bir fırsat duyurulduğu ilk anda size de bildirilmesi için hedefli “Google Uyarıları” oluşturmanızı ŞİDDETLE tavsiye ediyorum.
Ek olarak, bu tür hibelerin amacı belirli bir teknik ekosisteme katılımı teşvik etmektir, dolayısıyla belirli bir teknolojiyi kullanmanız ve girişiminize entegre etmeniz de bekleniyor çoğu zaman.
Genel olarak hibelerde olduğu gibi, sunulan finansman yalnızca ürününüzü başlatmak için yeterli oluyor ve prototip aşamasının ötesinde gelişiminizi sürdürmek için hemen daha ciddi bir finansman aramaya başlamanız gerekecek.
📌 Web3 Kuluçka Merkezleri (Incubators) ve Hızlandırıcılar(Accelerators)
Burası da aşırı önemli.
Teknik olarak her zaman bir finansman kaynağı olmasalar da, girişimler için kuluçka merkezleri ve hızlandırıcılar, eğitim, mentorluk ve çalışma alanı sağlayarak yeni işletmelere ilk aşamalarında yardımcı olan yerlerdir.
Kuluçka programları, girişimcilere ilk günden itibaren yardımcı olmak ve onları kaynak yaratmanın sonraki aşamaları için ihtiyaç duydukları iş becerileriyle donatmak üzere tasarlanmıştır. Eğer bir blockchain startup’ıysanız, sonraki aşamalar her zaman geleneksel fon toplama tekniklerini içermeyebilir, bu nedenle bence Web3 startup’larında uzmanlaşmış bir kuluçka merkezi seçmek sizler için önemlidir.
✅ Web3 kuluçka merkezlerine ve kurucu topluluklarına örnekler vereyim:
✅Yukarıdakilere ek olarak birkaç tane de hızlandırıcı örneği vereyim.
👇🏻👀Web3 hızlandırıcı örnekleri ise şöyle:
Diyeceğim o ki, eğer bir web3 fikriniz var ama fonunuz ya da yeterli sermayeniz yoksa alın size bir rehber. Şimdi güzel bir plan yapıp başvurun.
Türkiye’de kripto ve teknoloji şirketlerine hukuki danışmanlık vermeye başladığımdan beri birçok müşterimiz aynı soruyu sordu, nereden yatırım alırız, nasıl başlarız, nasıl ulaşırız, nasıl fon alırız, biz uygun muyuz…. Bu rehber tam olarak bu sorulara cevap olarak hazırlanmıştır.
Üstelik daha güzel bir haber vereyim size. Dünya çapında bilinen bazı hızlandırıcı programlar da artık blockchain ekosistemine yatırım yapıp fon veriyor. Kim mesela? Hemen ekliyorum :) Y Combinator , Techstars ve Antler!
Bu arada eğer kendiniz de daha başka ne tür incubatorler ya da acceleratorler var diye araştırmak isterseniz size bizzat başlamanız gereken kaynağı da ekleyim.
Hatta alın size bizzat burada blockchain odaklı seçeneği de ekleyim👇🏻
F6S gibi kurucu odaklı kaynaklar, küresel girişim programlarının kapsamlı listelerini de yayınlıyorlar, aşağıdan inceleyebilirsiniz.
Gerekli olmasa da, bir startup kurma veya yatırımcılara satış konuşması yapma konusunda deneyimi olmayan kuruculara kuluçka merkezleri şiddetle tavsiye edilir. Bu süreçte hem yatırım konusunda hem hukuki konularda bilgi sahibi olmanız size verilecek teklifi ve sözleşmeyi daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.
Özellikle ben size bir iş planı yazmanızı, yol haritanızı çizmenizi ve web3 endüstrisine özgü pazara açılma yaklaşımlarınızı sıralamanızı tavsiye ederim. Bu konularda bana ve ekibime de ulaşmaktan lütfen çekinmeyin.
📌 Web3 Kitlesel Fonlaması 📚
Bildiğiniz gibi Kitlesel fonlama kavramı bir süredir ortalıkta dolaşıyor ama web3 alanında blockchain teknolojisinin kullanılması nedeniyle biraz farklı işliyor diyebilirim. Örneğin, “merkeziyetsiz Kickstarter” olarak adlandırılan Juicebox , Ethereum’daki halka açık akıllı sözleşmelerle desteklenen popüler bir platformdur. Bilmiyorsanız hemen linki ekleyim.
Amacı, DAO projelerinin daha geniş Web3 topluluğundan fon toplamasını sağlamaktır.
✅ Aralık 2021'de yapılan bir duyuruya göre Kickstarter, Celo blok zincirindeki yaratıcı projelerin kitle fonlamasına yardımcı olacak Web3 özellikli yeni bir platform başlatmayı planlıyor, son durum ne bakmadım ama bu tarz gelişmeleri de takip edin.
✅ Ya da bir başka örnek olarak Gitcoin, açık kaynak geliştirmeye odaklanan küçük projelere ve ekiplere yardımcı olmak için merkeziyetsiz bağışlar ve fonlar sunuyor.
✅ Gitcoin gibi DoraHacks da sürekli finansman, hibeler, ödüller ve hackathonlar sunuyor.
Bu yeni kaynaklar önyükleme sürecine değerli katkılar olsa da finansman miktarları uzun vadeli ürün geliştirmeyi sürdürmek için yeterli olmayacaktır. Kurucuların, ürünlerini geliştirmek için yeterli alana sahip olmaları için eninde sonunda daha büyük miktarlarda para toplamaları gerekecek ya da ürettikleri girişimi finansal özgürlüğe erişecek seviyeye getirmeleri gerekecektir.
📌 Web3 Startup’ları için Tohum Finansmanı(Seed-Funding) ve Ötesi🎁
Şimdi eğer yazımın bu noktasına kadar geldiyseniz eğer teşekkürler, azıcık kaldı bitmesine :D
Arkadaşlar, seed-funding dediğimiz bu aşamada fon toplama, şirketteki hisse senetlerinin bir tür kurumsal kuruluşa veya profesyonel yatırımcıya (hızlandırıcı, melek yatırımcı veya erken aşama risk sermayesi şirketi) satılması yoluyla gerçekleştirilir.
Bu mali sermaye daha sonra üretim sermayesine, yani donanım, teknoloji ve insan kaynaklarının edinilmesinden elde edilen net değere dönüştürülebilir.
✅ Web3 için bu insan kaynakları, yeni işe alınanlar veya geliştirici destek programı aracılığıyla edinilen sözleşmeli çalışanlar olabilir.
✅ Sermayenin kaynağı ne olursa olsun, tüm startup’ların tohum bağış toplama sürecine başlamadan önce bazı temel önkoşulları karşılaması gerekiyor.
Öncelikle burada 2 tane çok önemli nokta var.
- yatırımcıların bir startupın potansiyelini değerlendirirken ne aradıklarını anlamaları gerekiyor;
- ikinci olarak kurucuların bir yatırımcıda ne aradıklarını anlamaları gerekir
Bu ikinci nokta özellikle web3 kurucuları için önemlidir, çünkü birçok yatırımcı web3 girişimlerinin potansiyeli konusunda heyecanlı olabilir ancak büyümelerini yönlendirmek için uygun olmayabilir. Yani bu süreçte bu konuda sağlam adım atmak için en azından daha önce yatırım alan bir web3 girişimi ile görüşmekte fayda var. Sizi web3 sektöründe ciddi yatırımlar alan müşterilerimle tanıştırabilirim, lütfen soru sormaktan çekinmeyin.
🎨Yatırımcıların Bir Web3 Girişiminde Ne Görmek İstediklerini Anlamak mı?
Geleneksel risk sermayesi yatırımcıları, ne yapıyorlar biliyor musunuz? Genellikle her yıl binlerce yatırım fırsatını inceliyor ve resmi bir değerlendirme sürecini başlatmadan önce startupları hızlı bir şekilde ön elemeye tabi tutabilecekleri bir karar verme çerçevesi geliştiriyorlar. Genel olarak konuşursak, detaylarda farklılıklar olsa da aynı kriterler Web3 girişimlerine de uygulanabilir. Ve uyguluyorlar da.
👇🏻👇🏻👇🏻 Aşağıdaki şemada, fırsatların nasıl elde edildiği ve her değerlendirme aşamasında fırsatları filtrelemek için kullanılan kriterler de dahil olmak üzere, bir risk sermayesi şirketi için örnek bir anlaşma akışı hattı var, inceleyelim.
Bu tarama kriterlerinin çoğu açık ve Web3 için önemli ölçüde değişmezdir diyebiliriz. Örneğin, kurucunun geçmişi veya ürünün gücü veya pazara açılma (GTM) stratejisi gibi nitelikler , hem web2 hem de web3 startup’ları için eşit derecede önemlidir. Yani diyeceğim o ki, hayatta ne yaparsanız yapın iyi yapın, güzel yapın, kaliteli yapın.
📌 Web3'ü Anlayan Bir Yatırımcı Bulmak🐛
2021, çok sayıda yeni yatırımcının web3 alanına girdiğini gördü ve birçoğu hala işin nasıl yapılacağını öğreniyor. Girişimciler, web3 konusunda son derece hevesli olsalar da, şirketinizi nasıl ölçeklendireceğiniz ve topluluğunuzu nasıl büyüteceğiniz konusunda ciddi ciddi düşünün ve yazın her şeyi.
Çoğu web3 girişimi saf sermayenin ötesinde yatırım arıyor. Bu, aşağıdaki gibi katma değerleri içermek demektir:
✅ Katma değer söz konusu olduğunda kurucuların, bir VC’nin(Venture Capital) mevcut portföy şirketlerinin gerçekten de bekledikleri desteği alıp almadıkları konusunda gerekli özeni göstermeleri önemlidir. Bunun nedeni, kurucuların ve VC’lerin bu desteğin nasıl olması gerektiği konusunda genellikle uyumsuz beklentilere sahip olmasıdır.
Örneğin, Forward Partners, More Than Money raporunda beş kurucudan üçünün aldıkları destek düzeyi nedeniyle kendilerini “aldatılmış” hissettiklerini tespit etti. Bunları da göz önünde bulundurmakta fayda var.
📌 Merkeziyetsiz Yatırımın Yükselişi🌻
DAO’lar (merkeziyetsiz özerk kuruluşlar) başka bir benzersiz fon toplama kanalı sunuyor günümüzde. Yatırımcı sendikaları yeni bir şey değil ve birçok geleneksel sendika AngelList gibi global platformlarda bulunuyor.Bu arada aşağıya link ekleyim ve buna bir göz atın.
Ancak DAO’lar Web3 kurucuları için çekici çünkü VC onayına güvenmek yerine finansmanın demokratikleştirilmesine izin veriyorlar.
✅ Örneğin, Syndicate DAO, yatırımcıların merkeziyetsiz “yatırım kulüpleri” oluşturmasına ve bir projeye yatırım yapmak için fonları havuzda toplamasına olanak tanıyor.
✅ Ya da mesela Stacker Ventures, erken aşamadaki girişimlere yatırım yapan ve “topluluk yatırımcılarının teşviklerini kurucu ekiplerle uyumlu hale getirmeyi” amaçlayan DAO tabanlı projelerin bir başka örneğidir.
📌 Web3 Bağış Toplama Sürecini Dönüştürüyor, Ancak Girişimcilerin Hala Bazı Temellere Odaklanması Gerekiyor🌻
Web3 girişimlerinin fon toplaması için önyükleme, hibeler ve kuluçka programları dahil olmak üzere birçok yol vardır. Web3 alanı aynı zamanda merkeziyetsiz kitle fonlaması gibi birçok yeni fon toplama yeniliğini de tanıtıyor dünyaya.
Her ne kadar pek çok gözlemci bu yeniliklerin VC fonlarının Web3'teki çalışma şeklini değiştireceğini beklese de kurucuların, her türden tohum yatırımcısının hala geleneksel VC’lerin aradığı aynı temelleri görmeyi beklediklerini hatırlamaları gerekir: sağlam teknoloji, net bir iş planı, gerçekçi bir ürün yol haritası ve güvenilir liderlik.
NE DEMİŞTİM BEN?
🎺 Ne yaparsanız yapın, iyi bir ekiple, iyi bir plan ve programla, yazarak, not alarak, araştırarak, yğksek kaliteti hedefleyerek yapın. İyi bir avukatla yapın bir de tabi :D
👉🏻 Buna rağmen birçok kurucu, deneyimli bir yatırımcıyı kazanmak için gereken becerileri, bağlantıları ve operasyonel uzmanlığı elde etmekte zorlanıyor. Hele ki Türkiye’de gördüğüm sorunlardan bir tanesi de bu. Bu nedenle, özellikle Web3 kurucularına yönelik bir kuluçka programına veya kurucu topluluğuna katılmak, erken aşamadaki bir Web3 projesinin finansmanında çok önemli bir adımdır. Lütfen söylediklerimi ciddiye aln ve sağlam ilerleyin. Bu süreçte sizlere başarılar dilerim güzel coğrafyamın güzel girişimcileri. Bana ulaşmaktan da lütfen çekinmeyin.
YouTube kanalıma da abone olabilirsiniz.
Yasal Uyarı: Bu blog yazısında sağlanan bilgiler yalnızca eğitim ve bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazıdaki hiçbir şey finansal tavsiye niteliğinde değildir. Bağımsız durum tespiti yapmadan ve kalifiye hukuk ve vergi uzmanlarına danışmadan bu blog yazısında sunulan bilgilerin hiçbirine göre hareket etmemelisiniz. EHUK